Geneza święta 23 sierpnia 🗓️
Europejski Dzień Pamięci Ofiar Nazizmu i Stalinizmu nie został wybrany przypadkowo. 23 sierpnia 1939 r. podpisano tzw. pakt Ribbentrop-Mołotow, czyli tajne porozumienie pomiędzy hitlerowskimi Niemcami a stalinowskim Związkiem Sowieckim. Dokument ten podzielił Europę Środkową i Wschodnią na strefy wpływów, torując drogę do wybuchu II wojny światowej oraz serii niewyobrażalnych zbrodni: od Holokaustu po zsyłki na Sybir.
Parlament Europejski uchwalił upamiętnienie ofiar obu totalitaryzmów w 2008 r., a formalnie dzień ten ustanowiono uchwałą UE w 2011 r. 🚩 Celem było symboliczne zrównanie zbrodni nazistowskich i stalinowskich, pokazanie, że każdy system oparty na terrorze i odrzuceniu praw człowieka prowadzi do tragedii.
Skala zbrodni – liczby, które porażają 📊
-
Nazizm • Ponad 6 milionów zamordowanych europejskich Żydów w ramach Holokaustu. • Szacuje się, że łączna liczba ofiar nazizmu przekracza 17 milionów osób, w tym Romów, Polaków, Serbów, osób z niepełnosprawnościami, działaczy opozycyjnych i LGBT.
-
Stalinizm • Wielki Terror 1937-1938: ok. 700 tysięcy rozstrzelanych. • Głód na Ukrainie (Hołodomor): nawet 4 miliony ofiar. • Deportacje i łagry: łącznie ponad 20 milionów ludzi przewinęło się przez system GUŁag.
Te statystyki są mrożące, ale za każdą liczbą kryje się indywidualna ludzka historia. 📖
Dlaczego pamięć jest tak ważna? 🧠
• Zapobieganie powtórce – poznanie mechanizmów totalitaryzmu pomaga budować odporność społeczeństw na propagandę i manipulację. • Szacunek dla ofiar – przywracamy godność ludziom, których próbowano wymazać z historii. • Budowanie wspólnej tożsamości europejskiej – świadomość wspólnego cierpienia integruje narody i uczy empatii. • Walka z dezinformacją – w erze fake newsów łatwo o relatywizację zbrodni. Edukacja historyczna jest tarczą przeciwko zakłamywaniu przeszłości.
Polskie obchody – tradycja i nowoczesność 🇵🇱
Uroczystości państwowe
Każdego roku w Warszawie odbywają się uroczystości z udziałem najwyższych władz państwowych, kombatantów oraz młodzieży. Warta honorowa pod Pomnikiem Ofiar Totalitaryzmów, składanie wieńców i wspólna modlitwa łączą pokolenia.
Lokalne inicjatywy
• Instytut Pamięci Narodowej organizuje wykłady, spacery historyczne i wystawy mobilne. • Szkoły w całym kraju przeprowadzają lekcje tematyczne i projekty edukacyjne – od podcastów po escape roomy historyczne. • W mediach społecznościowych trenduje hashtag #23sierpniaPamiętamy, zachęcający do dzielenia się historiami rodzinnymi.
Kultura i sztuka
Coraz częściej artyści sięgają po formy interaktywne: mappingi świetlne, instalacje VR przenoszące widzów do obozu koncentracyjnego czy do baraku łagru. 📽️ Dzięki temu młodsi odbiorcy łatwiej odczuwają skalę terroru.
Europa wobec dziedzictwa totalitaryzmów 🌍
Unia Europejska finansuje program „Europa dla Obywateli”, w ramach którego instytucje i NGO-sy mogą otrzymać granty na projekty upamiętniające. W Brukseli działa Dom Historii Europejskiej, gdzie 23 sierpnia odbywają się debaty i warsztaty.
Nie wszystkie kraje reagują jednakowo: część społeczeństw wciąż unika rozliczenia z przeszłością. Na przykład w niektórych regionach Europy Wschodniej pomniki wodzów komunistycznych nadal stoją na centralnych placach, co wywołuje kontrowersje. 🤔
Wyzwania: relatywizacja i dezinformacja 💣
- Białe plamy w podręcznikach – brak rzetelnych materiałów o zbrodniach stalinowskich w niektórych systemach edukacji.
- Propaganda internetowa – farmy trolli próbują wybielać rolę ZSRR, nazywając agresję „wyzwoleniem”.
- Zmęczenie pamięcią – młodsze pokolenia mogą uznać temat za odległy. Stąd potrzeba nowych form przekazu: podcastów, TikToków, gier edukacyjnych.
Jak możesz włączyć się w obchody? ✔️
• Zapal znicz lub złóż kwiaty pod lokalnym pomnikiem ofiar totalitaryzmów. 🕯️ • Udostępnij w mediach społecznościowych historię swojej rodziny z hashtagiem #Pamiętamy23VIII. • Weź udział w miejskim spacerze historycznym lub webinarze IPN. • Przeczytaj książkę świadka epoki, np. "Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, i poleć ją znajomym. • Wesprzyj organizację, która dba o losy byłych więźniów obozów i łagrów.
Lekcja dla przyszłości 📚
Totalitaryzmy nie rodzą się z dnia na dzień. Zaczynają się od mowy nienawiści, marginalizacji mniejszości i obojętności większości. Europejski Dzień Pamięci przypomina, że wolność i prawa człowieka nie są dane raz na zawsze. Musimy je pielęgnować – codziennie.
Cytaty do refleksji 💬
„Kto nie pamięta historii, skazany jest na jej ponowne przeżycie.” – George Santayana „Jeden człowiek, jedno życie, jeden świat.” – motto Muzeum Auschwitz-Birkenau
Podsumowanie – 23 sierpnia w twoim kalendarzu 🗓️
Europejski Dzień Pamięci Ofiar Nazizmu i Stalinizmu to nie tylko data historyczna – to moralne zobowiązanie. Dzięki wspólnemu upamiętnianiu uczymy się szacunku, budujemy odporność na ekstremizmy i chronimy fundamenty demokracji. W dobie rosnących napięć geopolitycznych nasze zaangażowanie w prawdę historyczną jest ważniejsze niż kiedykolwiek.
Źródła: Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej; Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami; Europejskie Centrum Solidarności; przemówienia Parlamentu Europejskiego z 2008 i 2011 r.; raporty Memorial Society; „Czarna księga komunizmu”; Muzeum Auschwitz-Birkenau.