Kwas foliowy (witamina B9) to jeden z najważniejszych składników odżywczych dla zdrowia kobiet – nie tylko w ciąży. Jego niedobór prowadzi do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu układów: krwiotwórczego, nerwowego, immunologicznego, a także hormonalnego. Szczególnie zagrożone są kobiety w wieku rozrodczym, kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną, cierpiące na zaburzenia wchłaniania, a także osoby na restrykcyjnych dietach.
Dlaczego kwas foliowy jest tak ważny?
Kwas foliowy jest niezbędny dla:
-
Syntezy DNA i RNA, czyli prawidłowego podziału komórek,
-
Produkcji czerwonych krwinek,
-
Prawidłowego rozwoju układu nerwowego płodu,
-
Regulacji poziomu homocysteiny – aminokwasu, którego nadmiar zwiększa ryzyko miażdżycy,
-
Wspomagania metabolizmu estrogenów,
-
Wytwarzania neuroprzekaźników, takich jak serotonina i dopamina.
Jakie są skutki niedoboru kwasu foliowego u kobiet?
1. Anemia megaloblastyczna
To jeden z pierwszych i najczęstszych objawów niedoboru. Dochodzi do niej wskutek nieprawidłowego dojrzewania krwinek czerwonych. Objawy obejmują:
-
Osłabienie i zmęczenie,
-
Bladość skóry i błon śluzowych,
-
Duszność przy wysiłku,
-
Zawroty głowy i kołatanie serca.
Anemia z niedoboru kwasu foliowego różni się od tej z niedoboru żelaza – tutaj erytrocyty są powiększone (MCV ↑) i niedojrzałe.
2. Problemy neurologiczne i psychiczne
Niedobór witaminy B9 wpływa na centralny układ nerwowy, powodując:
-
Zaburzenia koncentracji i pamięci,
-
Uczucie dezorientacji,
-
Stany depresyjne i lękowe,
-
Wahania nastroju,
-
Uczucie mrowienia i drętwienia kończyn (przy współwystępowaniu niedoboru B12).
3. Obniżenie płodności
Kwas foliowy odgrywa kluczową rolę w dojrzewaniu komórek jajowych oraz przygotowaniu organizmu do ciąży. Jego niedobór może:
-
Utrudniać zajście w ciążę,
-
Zwiększać ryzyko poronień,
-
Prowadzić do zaburzeń owulacji,
-
Zakłócać metabolizm estrogenów, co wpływa na cykl menstruacyjny.
4. Podwyższenie poziomu homocysteiny
Kwas foliowy uczestniczy w przekształcaniu homocysteiny do metioniny. Jego brak prowadzi do:
-
Hiperhomocysteinemii, która uszkadza naczynia krwionośne,
-
Zwiększenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takich jak udar, zawał serca, zakrzepica.
5. Zaburzenia hormonalne
Niedobór folianów wpływa na funkcje osi podwzgórze–przysadka–jajniki, mogąc:
-
Rozregulować cykl menstruacyjny,
-
Wpływać na nastrój i poziom libido,
-
Zaostrzać objawy PMS (np. drażliwość, bóle głowy, obrzęki).
6. Wpływ na skórę, włosy i paznokcie
Kobiety z niedoborem kwasu foliowego często skarżą się na:
-
Wypadanie włosów,
-
Matową, ziemistą cerę,
-
Łamliwość paznokci,
-
Zajady w kącikach ust i afty w jamie ustnej.
Kiedy szczególnie rośnie zapotrzebowanie na kwas foliowy?
Zwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy dotyczy kobiet:
-
W ciąży i podczas karmienia piersią,
-
Planujących potomstwo,
-
Stosujących antykoncepcję hormonalną (osłabia wchłanianie folianów),
-
Z chorobami przewodu pokarmowego (celiakia, SIBO, zespół jelita drażliwego),
-
Po operacjach bariatrycznych,
-
Przy nadużywaniu alkoholu,
-
Na dietach wegańskich i niskokalorycznych.
Diagnostyka: Jak sprawdzić poziom kwasu foliowego?
Diagnostyka niedoboru obejmuje:
-
Badanie poziomu kwasu foliowego w surowicy,
-
Oznaczenie homocysteiny – jej wysoki poziom może sugerować niedobór B9,
-
Morfologię krwi z MCV i RDW – wskaźniki objętości krwinek czerwonych,
-
Ocenę poziomu witaminy B12 – niedobór często współwystępuje.
Jak uzupełniać niedobór kwasu foliowego?
1. Dieta bogata w foliany
Wybieraj produkty bogate w naturalne foliany:
-
Zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, rukola),
-
Rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, fasola),
-
Cytrusy,
-
Awokado,
-
Buraki i brokuły,
-
Orzechy i nasiona (słonecznik, siemię lniane).
Należy pamiętać, że foliany są wrażliwe na temperaturę – gotowanie może zmniejszyć ich zawartość nawet o 50–70%.
2. Suplementacja – kiedy i ile?
-
Profilaktycznie: 400 µg dziennie u kobiet planujących ciążę,
-
W ciąży: od 400 do 800 µg dziennie (zgodnie z zaleceniami lekarza),
-
W niedoborze: nawet 5 mg dziennie – tylko pod kontrolą lekarza.
Warto wybierać suplementy zawierające aktywną formę folianu (metylofolian), szczególnie u osób z mutacją genu MTHFR, która ogranicza przyswajanie syntetycznego kwasu foliowego.
Podsumowanie
Niedobór kwasu foliowego to poważny problem zdrowotny, który może prowadzić do wielu objawów – od zmęczenia i anemii, przez depresję i problemy z płodnością, aż po ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych. Jako lekarz, zdecydowanie zalecam profilaktyczne dbanie o jego odpowiednią podaż – zarówno przez zróżnicowaną dietę, jak i świadomą suplementację, zwłaszcza w okresie prokreacyjnym i okołociążowym.
Regularne badania, uważna obserwacja sygnałów płynących z organizmu oraz współpraca z lekarzem to fundament zdrowia każdej kobiety.